Co ci się należy na dziecko (1)

Masz przywileje w czasie ciąży i po porodzie

Wychowanie dziecka wymaga wielu starań, czasu i środków finansowych. Dziś pierwszy odcinek naszego poradnika poświęcony prawom kobiet w ciąży i przywilejom, z jakich mogą korzystać po porodzie. Jutro napiszemy o tym, skąd wziąć dodatkowe pieniądze na dziecko, w środę – jak się starać o alimenty

Nawet jeśli ciąża nie jest jeszcze widoczna, jesteś już pod ochroną prawa. Aby korzystać z przysługujących ci uprawnień, musisz mieć zaświadczenie lekarskie stwierdzające twój stan. Powinnaś przedstawić je swojemu pracodawcy jak najszybciej, by wiedział, jakich prac nie może ci zlecać i kiedy dawać wolne. Nie czekaj, aż sam się domyśli, widząc twój zaokrąglony brzuszek. Tylko zaświadczenie od lekarza zobowiązuje go do specjalnego traktowania cię w pracy.
Jeśli stan twojego zdrowia w czasie ciąży nie pozwala ci wykonywać twoich zwykłych obowiązków, poproś lekarza o stosowne zaświadczenie.
Jego zalecenia są dla ciebie teraz ważniejsze niż polecenia pracodawcy. Najlepiej więc mieć je na piśmie i przedstawić szefowi – będzie musiał uwzględnić je przy planowaniu twoich zajęć.
Pracodawca ma też obowiązek zwalniać cię z pracy na zalecone przez lekarza badania przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli nie możesz zgłosić się na nie poza godzinami pracy. Za czas nieobecności dostaniesz normalne wynagrodzenie.

Koniec zostawania po godzinach
Przepisy jasno określają, jakie prace wolno zlecać ciężarnej, a jakich nie.
Kodeks pracy mówi, że nie wolno cię zatrudniać:
o po godzinach – szef nie może ci zlecać godzin nadliczbowych,
o w nocy – jeśli właśnie taką pracę dotąd wykonywałaś, pracodawca musi zmienić ci rozkład zajęć na czas ciąży, a bez twojej zgody:
o w systemie przerywanego czasu pracy – chodzi o taki rozkład zajęć, gdy w ciągu dnia masz jedną dłuższą (kilkugodzinną) przerwę,
o nie możesz być wysyłana w delegacje.
Obowiązkiem pracodawcy jest dostosowanie warunków pracy do wymagań określonych w przepisach lub ograniczenie czasu pracy tak, aby wyeliminować zagrożenia dla twojego zdrowia lub bezpieczeństwa. Oczywiście zachowujesz wtedy prawo do pełnego wynagrodzenia. Jeśli nie może tego zrobić (np. zmienić ci godzin pracy lub przenieść na inne stanowisko), powinien zwolnić cię z obowiązku świadczenia pracy. Gdy zmiana warunków powoduje obniżenie wynagrodzenia, przysługuje ci dodatek wyrównawczy (do wysokości pensji, jaką dostawałaś dotychczas). Nie musisz składać żadnych wniosków w tej sprawie, pracodawca sam wyrówna ci zaniżoną pensję.
W czasie ciąży pracodawca nie może ci wypowiedzieć ani rozwiązać z tobą umowy o pracę. Od tej zasady są jednak wyjątki:
1 zwolnienie dyscyplinarne – gdy zaistniały przesłanki, by rozwiązać z tobą umowę bez wypowiedzenia z twojej winy i organizacja związkowa wyraziła na to zgodę,
2 okres próbny – gdy masz umowę zawartą na czas nieprzekraczający jednego miesiąca,
3 likwidacja lub upadłość zakładu – w tym przypadku pracodawca może rozwiązać z tobą umowę za wypowiedzeniem, ale powinien uzgodnić to z zakładową organizacją związkową i zaproponować ci inną pracę.

Szef musi przedłużyć umowę
W przypadku umów na czas określony, na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, które kończą się po upływie trzeciego miesiąca ciąży, pracodawca musi ci je przedłużyć do dnia porodu. Jeśli kończą się wcześniej – nie ma takiego obowiązku.
Niestety, jeśli masz umowę o pracę na czas określony na zastępstwo innego pracownika (który jest na przykład na długim zwolnieniu, urlopie wychowawczym lub bezpłatnym), możesz stracić pracę, gdy umowa ci się skończy.

WAŻNE!
Zakaz wypowiedzenia ci umowy obejmuje także okres, kiedy będziesz przebywać na urlopie macierzyńskim. Co więcej, dotyczy także ojca twojego dziecka w sytuacji, gdy to on wykorzystuje taki urlop, bo ty zdecydowałaś się wrócić do pracy.

Po urodzeniu dziecka masz prawo do urlopu macierzyńskiego przez: 18, 20 lub 28 tygodni.

Płatny macierzyński
Dniem rozpoczęcia tego urlopu jest dzień porodu, od niego zaczyna się liczyć przysługującą ci liczbę wolnych dni. Pamiętaj jednak, że przepisy kodeksu pracy dają ci możliwość wykorzystania dwóch tygodni z przysługującej ci puli przed przewidywaną datą porodu. Jeśli nie chcesz do ostatniej chwili siedzieć za biurkiem, skorzystaj z tego prawa i złóż wniosek u swojego pracodawcy. Po porodzie wystarczy, że dostarczysz zwolnienie lekarskie.
Nie musisz wykorzystywać całego przysługującego urlopu, np. 18 tygodni. Gdy po 14 zdecydujesz się wrócić do pracy, wówczas reszta (4 tygodnie) przysługuje ojcu dziecka.
Pamiętaj, by złożyć szefowi pisemne oświadczenie, że rezygnujesz z części urlopu macierzyńskiego, najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Razem z nim składasz zaświadczenie od pracodawcy ojca dziecka, potwierdzające termin rozpoczęcia przez niego reszty urlopu.
W przypadku osób adoptujących dzieci, urlop na zasadach macierzyńskiego należy się po spełnieniu dwóch warunków: fizycznego przyjęcia obcego dziecka i złożenia do sądu wniosku o przysposobienie. Wolno go wykorzystać do chwili ukończenia przez dziecko 7 lub nawet 10 lat (w razie odroczenia obowiązku szkolnego).

Zasiłek jak pensja
Urlop macierzyński jest płatny. W tym czasie będziesz dostawać zasiłek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia sprzed porodu (wylicza się go jako średnią pensji z ostatnich 12 miesięcy). Jeśli pracujesz w firmie, która zatrudnia powyżej 20 pracowników, płacić ci będzie pracodawca. W pozostałych przypadkach – Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Żeby dostawać, zasiłek musisz dostarczyć pracodawcy:
o akt urodzenia dziecka,
o oświadczenie – czy jest to pierwsze, czy kolejne dziecko,
o w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie – zaświadczenie o wystąpieniu do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia lub przyjęcia dziecka na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.
Jeżeli pieniądze płacić ma ZUS, potrzebne będzie zaświadczenie wystawione przez pracodawcę.

WAŻNE!
Przebywając na urlopie macierzyńskim, nie możesz zostać zwolniona, chyba
że twoja firma ulegnie likwidacji lub ogłosi upadłość.
Jeśli masz kłopoty to po pomoc możesz zwrócić się do Okręgowego Inspektoratu Pracy. Pełna lista inspektoratów jest dostępna na stronie http://www.pip.gov.pl/html/pl/html/06000000.htm.

Czas na wychowanie
Po urlopie macierzyńskim nie musisz wracać do pracy. Jeśli jesteś zatrudniona od przynajmniej 6 miesięcy (nie u obecnego pracodawcy, ale w ogóle), możesz wziąć kolejny urlop – tym razem wychowawczy. Niestety, jest to urlop bezpłatny, a może trwać maksymalnie trzy lata. W tym czasie nie będziesz miała odprowadzanych składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe, ale okres ten ZUS zaliczy ci do emerytury (jako okres nieskładkowy). Oczywiście, możesz nadal korzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej (składki płaci państwo).
Urlop wychowawczy ma prawo wziąć zarówno matka, jak i ojciec dziecka, ale jednocześnie mogą z niego korzystać nie dłużej niż trzy miesiące. W każdej chwili można go przerwać i wrócić do pracy (trzeba powiadomić o tym szefa 30 dni wcześniej). Gdy się na to zdecydujesz, możesz złożyć wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy (nie mniej niż połowa etatu), a pracodawca musi się na to zgodzić. W czasie urlopu wychowawczego możesz też podjąć inną pracę, na przykład taką, którą możesz wykonywać w domu.

WAŻNE!
Nie martw się o to, co będzie po twoim powrocie do pracy. Wrócisz na zajmowane wcześniej (lub równorzędne) stanowisko i będziesz zarabiać nie mniej niż przed urlopem.

Prace zakazane dla kobiet w ciąży
Nie możesz być zatrudniona na stanowiskach, gdzie praca jest szczególnie uciążliwa lub szkodliwa dla zdrowia. Ich listę zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom. Są to m.in. prace:
* w wymuszonej pozycji (gdy musisz się pochylać) lub rytmie (np. przy taśmie),
* w pozycji stojącej – ponad 3 godziny w czasie zmiany roboczej,
* w miejscu, gdzie temperatura zmienia się o ponad 15 st. Celsjusza (np. w zakładzie, gdzie są chłodnie),
* gdy hałas przekracza 65 dB,
* w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące i substancje chemiczne (np. w zakładzie produkującym środki ochrony roślin),
* przy obsłudze monitorów ekranowych – powyżej 4 godzin na dobę,
* na wysokości – poza stałymi galeriami, pomostami, podestami i innymi stałymi podwyższeniami, posiadającymi pełne zabezpieczenie przed upadkiem,
* stwarzające ryzyko zakażenia: wirusem zapalenia wątroby typu B, ospy wietrznej i półpaśca, różyczki, HIV,
* gdy jesteś narażona na ciężki uraz fizyczny lub psychiczny (np. prace przy uboju zwierząt hodowlanych).

Przerwy na karmienie
Po powrocie do pracy z urlopu macierzyńskiego, dopóki karmisz piersią, przysługują ci dodatkowe przerwy (potrzebne będzie zaświadczenie od lekarza):
* jeśli pracujesz więcej niż 6 godzin dziennie – dwie przerwy po 30 minut dziennie,
* gdy pracujesz krócej niż 6 godzin – jedna półgodzinna,
* gdy krócej niż 4 godziny – wcale,
* gdy karmisz więcej niż jedno dziecko – dwie przerwy po 45 minut.
Możesz połączyć te dwie przerwy i mieć jedną (dłuższą), albo po prostu wcześniej kończyć pracę. To, jak je wykorzystasz, musisz ustalić z pracodawcą.

UWAGA! W Sejmie trwają prace nad nowelizacją kodeksu pracy. Projekt przygotowany przez PiS zakłada wydłużenie urlopów macierzyńskich od 1 stycznia przyszłego roku o dwa tygodnie.

Gdy dziecko zachoruje
* Jeśli w czasie urlopu macierzyńskiego twoje dziecko zachoruje i trafi do szpitala, a ty wykorzystałaś po porodzie już 8 tygodni tego urlopu, pozostałą jego część możesz wziąć później, gdy dziecko wróci do domu.
* Po powrocie do pracy, na każdą chorobę dziecka możesz wziąć zwolnienie od lekarza, na tych samych zasadach, jak gdybyś sama była chora. Będziesz dostawać w tym czasie tzw. zasiłek opiekuńczy w wysokości 80 proc. swojej pensji. Przysługuje on maksymalnie przez 60 dni w roku.

Ważne
* Nie wolno cię zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy ani wysyłać w delegacje nie tylko w czasie ciąży, ale również po porodzie – do ukończenia przez dziecko 4. roku życia.
* Zakaz wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę na urlopie macierzyńskim i wychowawczym dotyczy zarówno matki, jak i ojca dziecka (w przypadku gdyby zdecydował się taki urlop wziąć). Wyjątkiem jest sytuacja, gdy firma ulegnie likwidacji lub ogłosi upadłość.
* Prace zakazane dla kobiet w ciąży (te z ministerialnej listy) obowiązują też w czasie, gdy karmisz piersią.
* W przypadku urodzenia martwego dziecka lub jego śmierci przed upływem 8. tygodnia życia, przysługuje ci 8-tygodniowy urlop macierzyński. Jeśli urodziłaś wieloraczki – urlop w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu. W razie śmierci dziecka po upływie 8. tygodnia życia – jeszcze przez 7 dni po tym fakcie.
* W przypadku dziecka przysposobionego (gdy wystąpiliście do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania o przysposobienie) lub wziętego na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem), masz prawo do 18 tygodni urlopu na warunkach macierzyńskiego, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia.

Warto dochodzić swoich praw
Rozmowa z Katarzyną Zalas-Kamińską, rzeczniczką inspekcji pracy we Wrocławiu

• Czy pracodawcy często łamią prawa związane z rodzicielstwem?
– Na podstawie skarg kierowanych do Państwowej Inspekcji Pracy można wywnioskować, że robią to rzadko. W ubiegłym roku na Dolnym Śląsku na około 2,5 tysiąca skarg tylko 29 dotyczyło uprawnień związanych z rodzicielstwem. Coraz więcej osób za to korzysta z naszych porad. Dzwonią lub przychodzą, żeby dowiedzieć się, jakie mają prawa. Gdy wiedzą, co im się należy, inaczej rozmawiają z pracodawcą i nie potrzebują już naszej interwencji.

• Co można zrobić, gdy pracodawca łamie przepisy?
– Zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy. Nasi eksperci udzielają porad z zakresu prawa pracy, a inspektorzy przeprowadzają kontrole u pracodawców podejrzanych o łamanie przepisów. Można też dochodzić swoich praw przed sądem. W tym przypadku również można skorzystać z pomocy inspektora pracy, który na przykład w naszym imieniu złoży pozew do sądu o ustalenie istnienia stosunku pracy.

• Czy warto sądzić się z pracodawcą? Jak mu udowodnić, że złamał prawo?
– Warto walczyć o swoje prawa. Jednak na to, że zostało złamane, musimy mieć dowody: dokumenty, różnego typu pisma, zeznania świadków – wszystko, co świadczy o tym, że potraktowano nas niezgodnie z prawem. Postępowanie przed sądem pracy jest bezpłatne. W ocenie sytuacji i napisaniu pozwu pomogą radcy PIP.

• Czego może się domagać pracownica w ciąży zatrudniana np. w godzinach nadliczbowych?
– Jeśli kontrola inspektorów pracy bezwzględnie potwierdzi takie zatrudnianie, to oprócz ukarania pracodawcy, mogą oni nakazać wypłatę wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. W sądzie zaś można walczyć o odszkodowanie – jego wysokość określa sąd.