Nowe Miasto: Modernistyczna dzielnica Wałbrzycha zwana po wojnie Paryżem. Piękna i niepowtarzalna - zdjęcia

Nowe Miasto (Neu Waldenburg, Waldenburg Neustadt) powstało w 1880 roku na terenach należących do Starego Zdroju oraz odkupionych gruntach prywatnych i od początku traktowano je jako reprezentacyjną dzielnicę Wałbrzycha. Pod koniec XIX w. skokowy wzrost ludności uprzemysłowionych terenów sprawił, że zaczęto poszukiwać terenów pod zabudowę mieszkaniową w bliskim sąsiedztwie Wałbrzycha, takie pełne zieleni tereny łąk i pastwisk znaleziono na zboczach Góry Parkowej, Góry Powstańców i u podnóża Niedźwiadków.

Główną arterią nowej dzielnicy stała się dzisiejsza ul. Piłsudskiego łącząca ul. 11 Listopada (Stary Zdrój) z Placem Tuwima (Śródmieście). W jej pobliżu wcześniej, bo w 1794 roku istniała tu Kopalnia Węgla Kamiennego „Herman”, która działała do lat 30. XX w.

Dzielnicę w pierwszych latach XX w. zaplanowano posadowić na wysokości 430 - 480 m n.p.m., a ze wszystkich stron otaczały ją tereny zielone, w tym powstały w 1907 roku dzisiejszy Park Sobieskiego. Opracowanie projektu nowej dzielnicy zlecono Josephowi Stübbenowi, ówczesnemu wybitnemu urbaniście o bogatym europejskim dorobku.
Nowe Miasto na mapie dzisiejszego Wałbrzycha

Plan powstał w 1905 roku, a budowę rozpoczęto rok później od zabudowy wspominanej głównej arterii, oraz placów północnego (Blücher Platz, dziś pl. Powstańców Warszawy) i południowego (Herrmann Platz, dziś pl. Konstytucji 3 Maja).
Jak czytamy w opracowaniu "WAŁBRZYCH – NOWE MIASTO. Wytyczne konserwatorskie do programu rewitalizacji" Tekst. Piotr Roczek. Donata Trenkler. Mapa. Elżbieta Bałacińska. Anna Zamorowska:

"Zaplanowano budowę trzech klas obiektów mieszkalnych.

• Klasę I reprezentować miały budynki czteropiętrowe z oficynami, o wysokości do 18 m, zajmujące 3/4 powierzchni działki, położone przy głównej ulicy i wokół placów oraz przy głównych skrzyżowaniach.
• Budynki zaliczane do II klasy liczyć miały po trzy piętra i do 15 m wysokości oraz zajmować 2/3 powierzchni działki i stanowić większość pierzejowej zabudowy ulic.
• Budynki klasy III z otwartymi podwórzami, miały być wznoszone w grupach, na obrzeżach zespołu".

Nowe budynki, ulice i infrastruktura rosły z roku na rok. Zabudowywano kolejne pierzeje, powstawały nowe odgałęzienia głównej arterii. Przy pl. Konstytucji 3 Maja dominowały mieszkania o wysokim standardzie (3-4 pokoje, łazienki i instalacja gazowa), a w ciągach kamienic przy ul. Samosierry, części ul. Ignacego Paderewskiego i ul. Stanisława Staszica najwięcej było mieszkań małych (1 i 2-pokojowe oraz toalety na półpiętrach).

Na początku pierwszej wojny światowej powstały mieszkania dające zakwaterowanie 6 tys. mieszkańców. Po pierwszej wojnie budowano tu nadal - najwięcej trójkondygnacyjnych ciągów kamienic wielorodzinnych od uproszczonych neoklasycystycznych po piękne, bogate w detale. Powstała też modernistyczna zabudowa placu Wojska Polskiego, czy modernistyczny budynek na rogu ul. Józefa Piłsudskiego i Karola Namysłowskiego zwany Domem Mozarta (Mozarthaus) z charakterystycznym frontonem w kształcie łuku.

W 1926 r. osiedle połączono z centrum i Starym Zdrojem linią tramwajową, która biegła krętą ul. Józefa Piłsudskiego. Dzielnica w latach 30. XX w. nadal rozrastała się o kolejne ulice i budynki 2 oraz 3-kondygnacyjne, a także zabudowę bliźniaczą. Powstał m.in. nowy plac - dzisiejszy pl. Stanisława Skarżyńskiego, osiedle poszerzało się o mniejsze zabudowania jak teren domów jednorodzinnych przy ul. Jana Karłowicza.
W ciągu czterech dekad powstało harmonijne osiedle, jego nieregularny (początkowo zbliżony do prostokąta) i mocno zróżnicowany kompleks mieszkalny połączony jest z innymi dzielnicami, zwłaszcza Starym Zdrojem. Całość liczyła ponad 10 tys., mieszkańców.

Po drugiej wojnie światowej Nowe Miasto nadal pełniło rolę reprezentacyjną, osiedle nieoficjalnie nazywano Paryżem z uwagi na to, że osiedliło się tu wielu reemigrantów z Francji i Belgii. Już w latach 60. XX w. rolę tę dzielnica zaczyna tracić, wówczas do gry wchodzą nowe projekty mieszkaniowe, z Wałbrzych zaczął rozrastać się bardziej po stronie północnej.
Mimo wszystko, choć powstały nowe miejskie "sypialnie" w postaci Piaskowej Góry i Podzamcza, to żadna z nich nie przypomina Nowego Miasta z jego wielkomiejską, śródmiejską zabudową, placami i gmachami stanowiącymi modelowe połączenie piękna oraz funkcjonalności.

Oto kilka z nich:

Dom opieki dla osób starszych wzniesiony przed I wojną światową przy ul. Psie Pole 7, dzisiejszy Komisariat Policji nr 2.

Przy ul. Ignacego Paderewskiego i przy pl. Powstańców Warszawy powstał w latach 1924-1926 zespół szkoleniowych koszar policji, przekształcony w 1935 r. w szkołę celników a następnie szpital żydowski, obecnie Specjalistyczny Szpital Ginekologiczno-Położniczy im. Edmunda Biernackiego.

W latach 1927-1928 wzniesiono przy jego północnej pierzei monumentalny budynek szkoły średniej - dzisiejsze I Liceum Ogólnokształcące. To on dominuje nad Nowym Miastem i jest doskonale widoczny z daleka.

W latach 1925-26 powstał stadion oraz kąpielisko pomiędzy ulicami: Olimpijską oraz Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury do pl. Stanisława Skarżyńskiego.

W 1929 r. powstał modernistyczny budynek Urzędu Pracy (wcześniej Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego a obecnie biurowiec), zaprojektowany przez Ernsta Pietrusky'ego.

I jeszcze kontrowersyjna budowla znana jako "mauzoleum", budowa tego obiektu w Wałbrzychu trwała w latach 1936-1938. To ehrenmal, czyli pomnik upamiętniający poległych podczas konfliktów zbrojnych. Powstał na górze Niedźwiadki 510 - 530 m n.p.m.. upamiętniał 177 tys. Ślązaków, którzy zginęli w I wojnie światowej, wśród nich ponad 1,7 poległych mieszkańców Wałbrzycha, górników, którzy ponieśli śmierć w tutejszych kopalniach, a także 21 - 25 pionierów lokalnego ruchu narodowo-socjalistycznego.

Nowe Miasto od lat 60. XX w. zaczęło podupadać, przez szkody górnicze, w tym te spowodowane nielegalnym wydobyciem węgla. Po upadku górnictwa węglowego niedofinansowanie sportu i jego infrastruktury odczuto tu m.in. upadkiem tutejszego kompleksu sportowego.

Dzielnica ta przez brak przemysłu, rozwiniętą infrastrukturę handlowo-usługową i otoczenie zielenią jest uważana za atrakcyjne miejsce do zamieszkania. Z nią wiązały się pierwsze projekty nowego budownictwa komunalnego prowadzone przez Gminę Wałbrzych (ul. Staszica, plomby m.in. przy ul. Paderewskiego).

Nowe Miasto jest też jedną z sześciu dzielnic objętych planem kompleksowej rewitalizacji i w ostatniej dekadzie wiele miejskich projektów odbudowy i przebudowy infrastruktury dotyczyły właśnie jej. Mowa o:

• rewitalizacji Parku Sobieskiego (w tym budowa wieży widokowej)

• przebudowie Placu Konstytucji 3 Maja,
• budowie nowoczesnej biblioteki,
• przebudowie placu Powstańców Warszawy,

• rozpoczętej rewitalizacji kompleksu sportowego - hali stadionu oraz stadionu.

Niestety, liczba ludności Nowego Miasta w ostatnich latach zmniejsza się sukcesywnie. Wedle danych z 31 grudnia 2022 - dzielnica liczyła 7 899 mieszkańców zameldowanych na stałe. W ciągu czterech lat ta liczba zmniejszyła się o niemal 1,4 tysiąca. Warto też dodać, że na terenie osiedla planowane są też komercyjne budowy mieszkań.

Nowe Miasto jako "Paryż"... a gdzie jest Szwajcarska Dolina w Wałbrzychu? Podpowiadamy

Górskie widoki w Wałbrzychu? Oto ptasie ulice!

Inne górskie i nie tylko klimaty najbliższych okolicach